Partie mogą mieć różne programy, ale jak realnie kształtują się ich działania legislacyjne? Jakie są podobieństwa między partiami w obrębie ich głosowań w Sejmie? Zebraliśmy wyniki posiedzeń całej kadencji sejmu, żeby pokazać, jak bardzo bliskie są sobie niektóre partie.
Możliwe, że oczekujesz czegoś bardziej skomplikowanego, ale pełne spektrum różnic między partiami w głosowaniach 9 kadencji sejmu wygląda tak:
Jeśli włączymy czynnik czasu można zaobserwować, że w czasie 9 kadencji poziom zgodności z PiS był w miarę stały u KO, KP, Lewicy czy P2050, natomiast zwiększał się w czasie u Kukiz15, koła PS i posłów niezależnych. Konfederacja zwiększyła nieznacznie i krótkotrwale swoje poparcie dla PiS w okolicach 2022 roku.
Drugi wykres (ten niżej) przedstawia szczegóły tego, jak zmieniały się nastawienia różnych partii w czasie. Wykres wyraża poziom zgodności danej partii z PiS na przestrzeni kolejnych miesięcy podczas ostatniej kadencji Sejmu.
No to teraz szczegóły dla nerdów / profesjonalistów.
Metoda naszego badania? Ze strony sejm.gov.pl pobraliśmy wyniki głosowań 9247 posiedzeń 9 kadencji sejmu. Następnie wybraliśmy te partie, które istniały przez większość kadencji i przeanalizowaliśmy związki między nimi.
Pominięto te partie które istniały krótko lub połączyły się w większe koalicje: WP, LD, Porozumienie, PPS, PSL, SLD, PSL-Kukiz15, ponieważ nie było dla nich kompletu danych pozwalających na sensowne porównania; analizowaliśmy 9 partii: KO (Koalicja Obywatelska), Konfederacja, KP (Koalicja Polska), Kukiz15, Lewica, PiS, Polska2050, PS (koło poselskie Polskie Sprawy), oraz posłów niezależnych. Mieliśmy pewne wątpliwości co do PS oraz Kukiz15, które składają się z trzech posłów. Posłowie niezależni zostali przez nas mimo pewnych przeciwwskazań potraktowani jako jedna partia i również zostali uwzględnieni. Nota: ponieważ niektóre wybrane partie nie funkcjonowały przez całą kadencję sejmu, liczebności dla niektórych analiz mogą być mniejsze.
Jaką strukturę mają wskaźniki głosowań w 9 kadencji Sejmu?
Oczywiście możemy dane spróbować przedstawić rysując na jednym wykresie odległości między wszystkimi partiami równocześnie, na przykład tak:
ale takie wykresy mają pewną wadę - żeby były czytelne, muszą nieco przekłamywać zbliżone do siebie wyniki. Jak? Jeśli jednocześnie trzeba wyrazić odległości między wieloma partiami uwzględniając wszystkie punkty odniesienia, przestrzeń odległości komplikuje się do wielowymiarowej i żeby ją zapisać "w sposób prosty" trzeba rzutować ją (przekształcać) na płaszczyznę dwuwymiarową (widoczny powyżej rysunek), a więc nieco przeskalować. Podczas tego przeskalowania pojawiają się wspomniane drobne zakłamania. Na wykresie odległości, grubsza, ciemniejsza linia i mniejszy dystans między punktami to większe podobieństwo. Zwróćmy uwagę, że taki wykres sugeruje większą odległość między PiS a Lewicą niż między KO a PiS, a jest przecież odwrotnie! Dlatego zdecydowaliśmy przedstawiać wyniki na jednej osi, zwłaszcza, że cztery partie mają bardzo zbliżone wyniki.
Jak obliczyliśmy zgodność partii ze sobą?
Do analizy można użyć trzech różnych sposobów obliczenia wskaźnika zgodności (pozostałe będą po prostu ich pochodnymi). Pierwszy uwzględnia po prostu procent posłów danej partii głosujących w danym głosowaniu “za”. Wówczas dla każdej partii mamy w głosowaniu procent “za” i używamy go do określania podobieństw. Są to po prostu jednowymiarowe wskaźniki ilościowe.
Drugi sposób to określenie, czy większość posłów danej partii głosowało “za”, “przeciw”, czy “wstrzymało się”. W takim wypadku mamy dane o charakterze jakościowym (trzy możliwe kategorie dla każdego głosowania: za, przeciw, wstrzymanie). Porównujemy tu czy dwie partie miały taki sam wynik większościowy.
Trzecie ujęcie to wektor trójwymiarowy - dla każdej partii obliczamy w danym głosowaniu procent za, przeciw i wstrzymanych głosów, a następnie obliczamy odległości euklidesowe między tak utworzonymi trójwymiarowymi wektorami.
Wybraliśmy metodę jednowymiarową, badając po prostu procent głosów “za” w poszczególnych głosowaniach każdej partii. Wybraliśmy ją, ponieważ jest najłatwiejsza do wyobrażenia sobie (intuicyjna), ale też dlatego, że PiS jest partią większościową (jedynie w niewielkiej ilości głosowań nie mieli oni większości na sali), więc wstrzymywanie głosów staje się bez znaczenia w świetle wyników głosowania.
Ponieważ mamy jeden wymiar, jedną oś, łatwo wyrazić odległości między partiami na prostym wykresie. Co oczywiste, najbardziej niezgodne były ze sobą partie PiS i KO, które ustawiliśmy jako skrajne punkty na osi. Oczywiście nie była to pełna niezgodność, między PiS a KO było około 32,1 procent takich samych głosowań (lub zbliżonych), a więc rozkład na osi jest relatywny (dopasowany do odległości między PiS a KO). Można przyjąć, że odległości między partiami były nieco mniejsze niż przedstawione.. Nota: zwróć uwagę, że nie jest to wymiar prawicowości-lewicowości lub inny kompas polityczny; to tylko poziom zgodności w głosowaniach (niezależnie czego dotyczyły).
Co możemy wyczytać z tych danych?
Zacznijmy od najprostszego ujęcia, czyli korelacji (związków). Mamy dla każdego głosowania procent głosów za każdej partii, możemy więc obliczyć jak bardzo podobne były do siebie partie, gdzie podobieństwo rozumiemy tak, że im większy był procent głosów za partii X w danym głosowaniu, tym większy był procent głosów partii Y w tym samym głosowaniu. Poniższy wykres prezentuje tzw. korelogram. Jest na nim zaznaczony na skrzyżowaniu wierszy i kolumn współczynnik określający związek każdej partii z każdą. Im większy współczynnik (liczba w środku koła), tym związek jest silniejszy. Niebieski kolor to dodatnia korelacja, czyli dwie partie głosują w podobny sposób, czerwony to korelacja ujemna, czyli partie głosowały odwrotnie do siebie.
Z wykresu powyżej można wyraźnie odczytać, że KO, KP, P2050 i Lewica były sobie bliskie, to znaczy głosowały z grubsza tak samo. Największy współczynnik to związek między KO a KP, choć różnice w związkach z Lewicą, czy P2050, były marginalne. W mniejszym stopniu, ale nadal po tej samej stronie były kolejno zrzeszenie posłów niezależnych i Konfederacja. Stanowiły one w zasadzie jedną grupę. W opozycji do nich mamy PiS, PS, oraz Kukiz15, między którymi związki były słabsze niż u opozycji, ale nadal była to spójna grupa. Te wspomniane dwa nadrzędne przeciwstawne obozy (opozycyjny i pro-PISowski) były w głosowaniach po prostu sobie nawzajem przeciwne. Tej przeciwności dowodzi także wykonana na tych samych danych heatmapa wraz z dendrogramem. Na takiej grafice im jaśniejszy kolor pola w skrzyżowaniu wiersza i kolumny, tym bliższe są sobie dane dwie partie. Zwróćmy uwagę, że w przekątnej są najjaśniejsze kolory, bo w przekątnej jest skrzyżowanie kolumny przedstawiającej partię X, z wierszem przedstawiającym partię X - czyli są to niediagnostyczne zestawienia tych samych danych. Na tym wykresie jest także dendrogram, czyli zestawienie w formie drzewa połączeń kolejnych partii w nadrzędne frakcje. Te drzewa (cienkie kreski na wykresie) wskazują jeszcze wyraźniej, że w głosowaniach partie PiS, PS, oraz Kukiz15 tworzyły jedną frakcję, a pozostałe partie drugą, przeciwną jeśli idzie o sposób głosowania.
Partia większościowa wyznacza punkt odniesienia
Ponieważ PiS był partią większościową zazwyczaj nie musiał liczyć się z głosami opozycji. Jedynie w 26,4% głosowań PiS nie uzyskał większości - wówczas to głosy pozostałych partii miały znaczenie. W kilku dyskusjach z politologami podnoszono fakt, że kiedy PiS miał większość, pozostałe partie mogły głosować dowolnie wizerunkowo - ich głos nie ma znaczenia dla wyniku głosowania, ale może być wyrazem wyraźnego sprzeciwu. Z drugiej strony mimo wizerunkowych głosowań, w momencie gdy PiS nie miał większości - właśnie wtedy mogly wspierać którąś ze stron. Zobaczmy zatem jak wyglądały głosowania w przypadku tych 26,4% głosowań. Poniżej ta sama analiza, ale w sytuacji, gdy PiS nie ma większości. Jak wówczas głosowały partie?
Podobne trzy wykresy poniżej prezentujemy dla sytuacji gdy PiS nie miał większości. Ich interpretację opisaliśmy z grubsza powyżej. Można z nich odczytać mniej więcej tyle, że w sytuacji, gdy PiS nie miał większości następowała większa mobilizacja frakcji opozycyjnych, tzn. KO, KP, P2050 i Lewica głosowały jeszcze bardziej zgodnie, zaś PS oraz Kukiz15 w większym stopniu wspierały PiS. Jeśli chodzi o Kukiz15 to różnica była marginalna, ponieważ i tak w większości głosowań posłowie Kukiz15 wspierali głosowania PiS. Wyraźna zmiana grupowania następowała u Posłów Niezależnych, którzy w przypadku braku większości PiS po prostu wyraźnie przechodzili na ich stronę (zobacz heatmapę niżej).
Interesująca jest natomiast kwestia przesunięcia zgodności poszczególnych partii z PiS. Wszystkie partie, poza Konfederacją mają wyraźną zmianę przeciętnego poziomu zgodności z PiS w zależności od tego czy PiS miał większość czy nie. Różnice są istotne statystycznie, obliczono je w przy w oparciu o nieparametryczny test rang U Manna-Whitneya. Nota: na wykresie są prezentowane średnie zamiast median lub rang, ponieważ są łatwiejsze w odbiorze. Różnice są istotne na poziomie p < 0,001, u Konfederacji brak jest różnic (p = 0,228).
Jest to wynik co najmniej interesujący. Zmiany wskazują, że kiedy PiS nie miało większości, KO była w większym stopniu zgodna z PiS, niż kiedy PiS posiadał większość (i odwrotnie - większa niezgodność KO vs PiS występowała, gdy partia rządząca miała większość). Czy to znaczy, że KO upodabniała się do PiSu, kiedy PiSowi brakowało głosów? Otóż nie - mapa korelacji oraz heatmapa nadal wskazują to samo położenie KO względem pozostałych partii z ich frakcji (Lewica, KP, P2050)! Czyli - kiedy PiS nie miało większości zwiększał swoją zgodność głosowań z KO a nie odwrotnie, nawet jeśli inne partie z ich frakcji próbowały ich wspierać. Tam gdzie PiS nie miał większości (i dużej zgodności w obrębie samej partii) po prostu zbliżali się swoimi decyzjami do opozycji, niezależnie od tematu głosowania.
Słowem podsumowania
Trudno uniknąć komentarza, mimo że każdy komentarz danych może być subiektywną interpretacją. Zgodność względem jednej partii większościowej, PiS jest uśrednieniem całościowego "działania" różnych partii.
W skrócie - można mówić o dwóch obozach w sejmie - obóz bliski PiS vs cała opozycja. Partie Kukuz15 i Polskie Sprawy początkowo nie głosowały całkowicie zgodnie z PiS, stąd średnia bliskość z PiS na przestrzeni całej kadencji jest niższa niż w obrębie ostatniego roku (gdzie na przykład dla Polskich Spraw zgodność ta była niemal całkowita). Posłowie Niezależni (choć trudno ich traktować jak spójną i niezmienną grupę) głosują raczej zgodnie z PiS, choć w większym stopniu widać ich przynależność do tej frakcji gdy PiS nie ma większości na sali; inną perspektywę można przyjąć zwracając uwagę, że zmiana w głosowaniu mogła wynikać ze zmian personalnych w obrębie tej partii. Opozycja (KO, KP, P2050, Lewica) głosuje raczej spójnie, w dużym stopniu niezgodnie z PiS. Do frakcji opozycyjnej należy też Konfederacja, choć z drugiej strony można powiedzieć, że są najmniej przeciwni PiS ze wszystkich partii opozycyjnych - trudno w ich przypadku o zajęcie stanowiska bez uwzględnienia czego głosowania dotyczyły.
Poniżej, dopóki serwery wytrzymają wstawiamy interaktywną wersję mapy z początku artykułu.